İslamiyet Öncesi Türk Tarihi
İslamiyet Öncesi Türk Tarihini konusundan her yıl Kpss de 1 veya 2 soru çıkmaktadır. Bu yazımızda İslamiyet Öncesi Türk Tarihine değineceğiz. Yazımızı hazırlamadan önce önceki yıllarda konu ile ilgili sorulmuş olan sorular incelenmiş ve bu sorulardan yola çıkılarak önemli noktalara değinilmiştir. Özellikle yazımız sonundaki İslamiyet Öncesi Türk Devletleriyle ile ilgili maddeler halinde verdiğimiz bilgiler oldukça önemlidir. Yazımız içinde şu noktalara değineceğiz:
- Türk Kelimesinin Anlamı
- Türklerin Anayurttan Göç Etmelerinin Sebepleri ve Sonuçları
- İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Devlet Yönetimi
- İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kurultay
- İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Ordu Teşkilat,
- İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Sosyal Yapı
- Eski Türk Devletlerinin Uğraşıları
- İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Dini Yapı
- İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Edebiyat
- İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Ekonomik Yapı
- Asya Hun Devleti
- Göktürkler
- Orhun Abideleri
Türk Kelimesinin Anlamı
- Türk kelimesi; Güçlü, Kudretli, Doğan, Çoğalan, Olgunluk Çağı. Miğfer, Erdemli, Nizam Sahibi ve Terk Edilmiş gibi anlamlara gelmektedir.
- Türk kelimesi Arap, Hint, İran (Pers), Bizans, Çin, Fin ve Hint kaynaklarında sıkça geçmektedir.
Türk kelimesi ilk olarak İran (Pers) kaynaklarında geçmektedir. Türk kelimesi en çok ise Çin kaynaklarında geçmektedir.
Türklerin Anayurttan Göç Etmelerinin Sebepleri
- Nüfus artışı ve buna bağlı olarak yaşanan sosyo-ekonomik sorunlar.
- Boylar arasından yaşanan mücadeleler.
- Hayvan hastalıklarının yaygınlaşması.
- Olumsuz iklim şartları ve aşırı kuraklık.
- Çin’in baskısı, dış baskılar.
- Türklerin cihan hakimiyeti anlayışı ( Gök Tanrı İnancının Etkisi)
Türklerin Anayurttan Göç Etmelerinin Sonuçları
- Türk kültür ve uygarlığı geniş bir coğrafyaya yayılmıştır.
- Bu yayılma Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesi zorlaşmıştır
- Dünyanın farklı yerlerinde yeni Türk devletleri kurulmuştur.
İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Devlet Yönetimi
| Hükümdar Unvanları | Hakimiyet Sembolleri |
| Kağan | Unvan Alma |
| Han | Otağ (Çadır) |
| Hakan | Nevbet (Davul) |
| Yabgu ( Batıyı yönetir) | Kotuz (Sorguç) |
| İlteber | Sancak |
| İdikut ( Uygurlar kullanmıştır) | Ok- Yay |
| Tanhu | Tuğ |
| Şanyü | Taht ( Örgin) |
| Kül- Erkin |
Eski Türk Devletlerinde Ülke Doğu Batı olmak üzere iki koldan yönetilirdi.
- Doğu : Kağan tarafından yönetilir. Merkez yönetimidir.
- Batı : Yabgu tarafından yönetilir. Hükümdarın (Kağan’ın) kardeşidir. İç işlerinde serbest dış işlerinde Kağan’a bağlıdır. ( Federatif Yapı)
** İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde ‘ Ülke hanedanın ortak malıdır,anlayışı benimsenmiştir. ( Taht Kavgalarının en önemli sebebidir.) ( ÖNEMLİ)
İslam Öncesi Türk Devletlerinde Kurultay ( Kengeş – Toy – Meclis )
- Esli Türk topluluklarında askeri, siyasi, mal, ve dini meselelerin görüşüldüğü kuruldur.
- Kurultay Üyeleri : Kağan (genelde son söz sahibidir) , Hatun (Hükümdarın annesidir) Hanedan Üyeleri , Boy Beyleri, Devlet Adamları
- Kurultay bir danışma meclisidir.
Din Adamları kurultaya katılamazdı. Devlet Dine göre yönetilmemiştir. (ÖNEMLİ)
Hükümdarın Görevleri
- Orduya komuta etmek.
- Töre hükümlerini uygulayarak ülkede dirliği sağlamak.
- Aç halkı doyurmak ve giydirmek.
- Şölenleri düzenlemek.
- Adaleti sağlamak.
- Kurultaya başkanlık etmek.
Türk Otağı’nın (Çadırının) Özellikleri
- Kağanların çadırı kubbelidir. ( Gök Tanrı inancı, göğe bakıyor)
- Çadırların kapıları doğuya açılır, inanca göre doğu kutsaldır.
- Çadırın rengi ve şekli sahibi olan kişinin hanedan ve devlet içindeki konumunu belirtir.
İslam Öncesi Türk Devletlerinde Ordu Teşkilatı
- Türkler askeri teşkilatlanma yönüyle güçlü bir yapıya sahiptir.
- Türk tarihinin ilk düzenli ordusunu Aysa Hun Devleti hükümdarlarından METEHAN kurmuştur.
- Ordusunu tek tip askeri kıyafetle ve ıslıklı oklar ile donatmış olması bir başka özelliğidir.
- Dünya tarihinde ilk kez yine METEHAN tarafından orduda ‘ ONLUK SİSTEMİ’ kullanılmıştır.
- ONLUK SİSTEMİ’nin getirilme amacı orduda disiplini ve hiyerarşiyi sağlamaktır.
- Türkler dünya medeniyetlerini en çok ASKERİ alanda etkilemiştir. ( daha sonra YÖNETİM alanında)
- Türklerde askerlik ayrıcalıklı bir meslek olmamış, kadın-erkek tüm millet savaşçı kabul edilmiştir. ( ORDU MİLLET ANLAYIŞI )
- Türk ordusunda yoğun olarak hafif silahlar ve atlı birlikler görülmektedir. Ordu komutanlarına ; Subaşı, Noyan ve Tarkan gibi isimler verilmiştir.
İslam Öncesi Türk Devletlerinde Sosyal Yapı
- Sosyal sınıf farklılıkları görülmezdi. Sebebi; göçebe yaşamdan dolayı toprağa bağımlılık yoktu. Bu yüzden köle, maraba gibi kişilere ihtiyaç yoktu. Diğer bir sebebi ise Töre’nin karşı çıkması.
- Kadın-erkek eşitliği vardı.
- Toplumun en temel birimi Ailedir. ( Oğuş)
- Yarı göçebe yaşam tarzı söz konusudur.
- Tek eşle evlilik yaygındır. ( Monogami)
- Toplumsal düzeni TÖRE sağlardı.
- Ana geçim kaynağı HAYVANCILIK.
- Köleci zihniyet oluşmamıştır.
- AİLE(OĞUŞ) + ÜRÜG (SÜLALE) + BOY (SOY) + BUDUN (MİLLET) + İL (DEVLET)
İslam Öncesi Türk Devletlerinde Töre hem siyasi hem toplumsal hayatta etkindir.
Eski Türklerin Uğraşıları
- Çadır süslemeciliği
- Resim ( Fresk) Mağara Resimleri
- Tiyatro (Orta Oyunu) İlk olarak UYGURLAR’da
- Dokumacılık
- Demircilik (Milli Sanat)
- Müzik ( Kopuz, Çevgan)
- Taş işlemeciliği, Heykelcilik
- Çini ( İlk olarak UYGURLAR’da )
- Minyatür ( İlk olarak UYGURLAR’da )
- Kağıt ve Matbaa ( Hareketli Harf Sistemi) İlk olarak UYGURLAR’da
İslam Öncesi Türk Devletlerinde Dini Yapı
Türklerde dini çeşitlilik çok fazladır Sebepleri;
- Göçebe Yaşam
- Hoşgörülü yapı
- Asya Hunları, Göktürkler : GÖKTANRI
- Uygurlar : Maniheizm , BUDİZM
- Hazarlar : MUSEVİLİK
- Bulgar, Avar, Macar : HRİSTİYANLIK
- Oğuzlar, Karluklar : İSLAMİYET
Türk tarihinde ilk toplu halde din değiştiren UYGURLAR. İlk kez bir semavi dine inanan HAZARLAR’dır. ( MUSEVİLİK)
İslam Öncesi Türk Devletlerinde Dini Yapı İle İlgili Diğer Bilgiler
- ‘Kurgan‘ adı verilen mezarların başına ‘Balbal‘ ( öldürdüğü düşman sayısı kadar ) denilen taşlar dikilmiştir. ( Savaşçı yapının kanıtıdır.)
- Eski Türklere ait kurganlarda eşyaların bulunması, mezarlarda ilkel şekilde mumyalanmış ölülere rastlanması Cennet (Uçmağ) ve Cehennem (Tamu) olgularının varlığı yani ikinci yaşama inancının kanıtıdır. ( ÖNEMLİ!!!)
- Ölüler için düzenlenen ‘YUĞ‘ törenleri toplumsal dayanışmanın artmasına katkı sağlamıştır. Törenlerde Yuğ aşı dağıtılmıştır.
- Farklı inançlardan olan insanların bir arada yaşaması hoşgörülü yapının kanıtıdır.
- Din adamlarına ‘Kam, Baskı ve Şaman’ gibi unvanlar verilmiştir.
- Din adamları devlet işlerine karıştırılmamıştır. ( ÖNEMLİ!!!)
Eski Türk Devletlerinde Din Yapısı İle İlgili Terimler
- Atalar Kültü : Ata mezarları kutsal sayılırdı. Ataların kendilerini koruduğuna inanılırdı.
- Doğalar Kültü : Doğadaki bazı unsurların ruhlarına inanma. ( Ağaç, ateş, güneş gibi)
- Şamanizm: Sihir büyü törenleridir. ( Nazar boncuğu, kurşun dökme)
- Totem (Ongun) : Bitki hayvan figürlerine inanma.
İslam Öncesi Türk Devletlerinde Edebiyat
İslam öncesi Türk devletlerinde Edebiyat Sözlü ve Yazılı olarak ikiye ayrılırdı.
| Sözlü Edebiyat | Yazılı Edebiyat |
| Sagu: Yuğlarda yakılan ağıt. | Kitabe ( Yazıt , Abide) |
| Sav : Atasözleri | |
| Koşuk : Şölenlerde kopuz eşliğinde söylenen şiirler. | |
| Destan : Kahramanlıkları anlatan eserler. |
İslamiyet Öncesi Türk Devletlerine Ait DESTANLAR
- Uygurlar : Göç Destanı , Türeyiş Destanı
- Göktürkler : Bozkurt Destanı , Ergenekon Destanı
- Kırgızlar : Manas Destanı
- İskitler (Sakalar) : Alp Er Tunga Destanı, Şu Destanı
- Asya Hunları : Oğuz Kağan Destanı
- Avrupa Hunları : Atilla Destanı
İslamiyet Öncesi Türk Devletlerine Ait KİTABELER
*
- Uygurlar : Orhun Kitabeleri
- Göktürkler : Karabalasagun Kitabeleri
- Kırgızlar : Yenisey Kitabeleri
GÖKTÜRK KİTABELERİ ( ORHUN ABİDELERİ)
- Türk tarihinin ilk yazılı milli kaynaklarıdır.
- Orhun alfabesi ile yazılmıştır.
- Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.
- Kitabelerde Çin hileleri vb. siyasi meselelere de yer verilmiştir.
- Halkın ve hükümdarın karşılıklı görevleri anlatılır.
- Kitabelerde ‘ Sosyal Devlet’ olgusuna değinilmiştir.
- Siyasetname özelliği taşımaktadır.
- Türk tarihinin ilk nutkudur.
İslam Öncesi Türk Devletlerinde Ekonomik Yapı
- İslam öncesi Türk devletlerinde Göçebe Yaşam Tarzı Hayvancılık temelli ekonomiyi getirmiştir.
- Ticarette ise İpek ve Kürk Yolu önemli olmuştur.
- Türk tarihinde ilk madeni parayı UYGURLAR kullanmıştır. (ÖNEMLİ!!)
- Ayrıca Kamdu denilen üzerinde mühür basılmış ipek bez parçaları da ticari hayatta önemliydi.
- Madeni paralara YARMAK adı verilmiştir.
| İHRAÇ ÜRÜNLER | İTHAL ÜRÜNLER |
| Hayvan Ürünleri | İpekli Ürünler |
| Deri, kürk, kurutulmuş et, kösele | Tarım Ürünleri |
| Canlı Hayvanlar | |
| Dokuma Malzemeleri | |
| Madeni Eşyalar |
YERLEŞİK YAŞAMIN KESİN KANITLARI
- Tarım faaliyetleri
- Mimari Eserler
- Duvar Resimleri
- Sulama Kanalları
- Orak ve Saban gibi tarım ürünleri
*** Nal, Eyer ve koşum takımları hayvanların evcilleştirildiğinin kanıtıdır.
İslam Öncesi Türk Devletleriyle İlgili Önemli Bilgiler
- Asya Hun devleti kendinden sonra gelen Türk devletlerini en çok YÖNETİM alanında etkilemiştir.
- Tarihte devlet kuramamış Türk topluluğu PEÇENEKLER‘dir.
- Moğolların Türkleşmesinde etkili olan devlet UYGURLAR’dır.
- Bilinen ilk Türk topluluğu İSKİTLER’dir.
- İlk kadın Türk hükümdarı TOMRİS’tir. (İskitler)
- İlk Teşkilatlı Türk devleti Asya Hun İmparatorluğudur.
- METEHAN döneminde Orta Asya Türk Birliği sağlanmıştır.
- Orta Asyada en geniş sınırlara GÖKTÜRKLER ulaşmıştır.
- En eski Türk destanı OĞUZ KAĞAN DESTANIDIR.
- Hukuk kurallarının ilk yazılı hale getirmeye çalışan Türk devleti UYGURLAR’dır.
- HAZARLAR ve TÜRGİŞLER İslam ordularına karşı mücadele etmişlerdir.
- Yazıyı ilk kullanan GÖKTÜRKLER ‘dir.
- Kendilerine ait ilk parayı kullanan TÜRGİŞLER‘dir.
- Ücretli askerlere yer veren Türk boyu HAZARLAR‘dır.
- İgor destanına konu olan Türk boyu KIPÇAKLAR’dır.
- ‘Toprak Milletindir onu kimse veremez’ METEHAN