Türk İslam Devletleri

Bu yazımızda Türk İslam Devletlerine yer vereceğiz. Türk İslam devletlerini önemli özellikleri ile sizlere aktarmaya çalışacağız. Konu anlatımımızı yaparken geçmiş yıllarda Türk İslam devletleriyle ilgili sorulmuş önemli ayrıntılara yer vereceğiz. Yazımızda şu Türk İslam Devletlerine yer vereceğiz;

1. Karahanlılar
2. Gazneliler
3. Büyük Selçuklu Devleti
4. Anadolu Selçuklu Devleti
5. Mısırda Kurulan Türk Devletleri

Karahanlılar ( 840 – 1212 )

• Batı Türkistan’da kurulmuştur. Kurucusu Bilge Kül Kadir Handır.
• İlk Türk islam devletidir.
• Resmi dilleri Türkçedir.
• Karluk, Yağma ve Çiğil Türkleri tarafından kurulmuştur .( Beyler birliği var)
• Federatif yapı vardır.
• Devletin başında Hakan vardır. ( Eski Türk geleneklerine bağlıdır)
• Türk tarihinde ilk Resmi Posta Teşkilatı ve Hastane örgütünü kurmuşlardır.
• Türk tarihinin ilk Kervansaraylarını yapmışlardır. 
• İlk Türk – İslam Sentezini oluşturarak bu yönde eserler vermişlerdir.
• Hakaniye devleti olarak da bilinirler.
• Uygur alfabesi kullanmışlardır.
• Saltuk Buğra Han zamanında İslamiyeti kabul etmişlerdir.
• Sosyal devlet anlayışı vardır.

Kervansaray ( Han – Ribat – Aşkabat )

• Ticaret yolları üzerine 80 – 100 km de bir yapılan mimari yapılardır. Amaç ticareti canlandırmaktır.
• Kervansaraylar hem Ticaretin hem Mimarinin gelişmesini sağlamıştır.

Semerkant Medresesi : 

• Tabgaç Buğrahan tarafından yapılmıştır.
• Türk İslam tarihinin ilk medresesidir.
• Buhara, Kaşgar, Semerkant, Talas, Fergana gibi şehirlerin ilim ve  kültür merkezi haline gelmesini sağlamıştır.

Gazneliler ( 963 – 1187 )

• Afganistan Gazne’de  Alp Tigin tarafından kurulmuştur. Alp Tigin tarihte Padişah unvanını kullanan ilk hükümdardır.
• Devlet; Türkler, İranlılar, Araplar, Afganlar ve Gurlular dan oluşmuştur.
• Çok uluslu bir yapıya sahip oldukları için saf bir Türk devleti özelliği göstermeyen Gazneliler etnik yapısındaki bu farklılıklardan dolayı çabuk yıkılmışlardır.
• Gazneli Mahmut Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek İslamiyet’in burada yayılmasını sağlamıştır. ( Cihat anlayışı)
• Gazneli Mahmut, Abbasi halifesini baskı altında tutan Büveyhoğullarını yenerek halifeyi bu baskıdan kurtarmıştır. Bunun sonucunda Abbasi Halifesi tarafından kendisine Sultan unvanı verilmiştir.
• Gazneli Mahmut Türk tarihinde SULTAN unvanını kullanan ilk Türk hükümdardır.
• Gazneli Mesut döneminde Büyük Selçuklu devleti ile yapılan Dandanakan savaşını kaybetmeleri sonucunda yıkılmışlardır.

Büyük Selçuklu Devleti ( 1038 – 1157 )

• Selçuk Bey tarafından Nişabur – Rey’de kurulmuştur.
• İkta Sistemi Büyük Selçuklularda başlamıştır.
• Atabeylik sistemi Büyük Selçuklularda başlamıştır.
• Vezir Nizam’ül Mülk tarafından Siyasetname yazılmıştır.

Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi 

• 1048 yılında Bizans ve Gürcü kuvvetleri ile Psasinler Savaşı yapılmıştır. Selçukluların galibiyeti ile sonuçlanan bu savaş ile Anadolu’nun fethine ortam hazırlanmıştır.

Not : Pasinler savaşı ilk Selçuklu Bizans savaşıdır. 

• Abbasi Halifesinin yardım istemesi üzerine 1055 yılında Bağdat’a gelen Tuğrul Bey Şii Büveyhoğullarına son vermiştir. Hilafetin güvenliğini sağlayarak İslam’ın koruyuculuğunu üstlenmiştir. Bu olaydan sonra Abbasi Halifesi Tuğrul Bey’e Doğunun ve Batının Sultanı unvanını vermiştir. Böylece İslam dünyasının koruyuculuğu ve liderliği Selçuklulara geçmiştir.

Alparslan Dönemi ( 1064- 1072 )

• Malazgirt Savaşı bu dönemde olmuştur.

Malazgirt Savaşı ( 1071 ) Sebepleri ;

• Selçukların yurt bulma düşüncesi
• Bizans’ın Türk – İslam dünyası üzerindeki baskılarını azaltma fikri.
• İslamiyeti yayma isteği.

Sonuçları ;

1. Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış ve Anadolu Türklerin yeni yurdu olmuştur.
2. 1071 Türkiye Tarihinin başlangıcı kabul edilmiştir.
3. İslam Dünyası üzerindeki Bizans tehdidi son bulmuştur.
4. Bu savaş sonrasında Haçlı seferleri başlamıştır.
5. Anadolu’da ilk Türk Beylikleri kurulmuştur.
6. Doğu Anadolu Türklerin eline geçmiştir.

Melikşah Dönemi ( 1072 – 1092 )

• Büyük Selçukluların en güçlü dönemidir. 
• Melikşah’a devlet işlerinde en büyük yardımcı Vezir Nizam’ül Mülk olmuştu.
• Bu dönemde Anadolu’nun fethine hız verilmiş ve İslam dünyasında birlik politikası izlenmiştir.
• Fatimiler tarafından Batınilik propagandası başlatılmıştır. Hasan Sabbah isimli Batıni lideri Selçukluları parçalamak ve yönetimi ele geçirebilmek amacıyla Batınilik hareketini yaymaya ve Türk yöneticilerini öldürmeye başlamışlardır. 
• Bölücü düşüncelere karşı toplumu bu tehditlerden koruyabilmek için Nizam’ül Mülk tarafından dönemin önemli eğitim kurumu olan Nizamiye Medreseleri kurulmuştur.
• Vezir Nizam’ül Mülk tarafından rasathane açılmış ve bir bilim kurumu oluşturulmuştur. Ömer Hayyam başkanlığındaki kurul Celali Takvimini ( Takvimi Melik ) düzenlemiştir. ( Ticareti geliştirmek için )

Selçuklularda Divan-ı Saltanat ( Danışma Meclisi ) Görevleri 

Divan-ı İstifa : Mali işlere bakılırdı. 

• Başkanı : Müstevfi
• Vergi gelirlerinin toplanması ve harcanması divanın sorumluluğundaydı.

Divan-ı Arz : Askeri işlerden sorumlu divandı.

• Ordunun masraflarının karşılanması ve asker maaşlarının verilmesi bu divanın görevlerindendi.
• Başkanı : Arz’ül Çeyş Emir-i Arz .

Divan-ı Tuğra :Ferman, Beratname gibi her türlü yazı işleri ile iç ve dış yazışmalardan sorumlu divandır.

• Başkanı : Tuğrai

Divan-ı İsraf : Askeri ve hukuki işler dışında devletin her türlü faaliyetinin denetimini yapardı.

• Başkanı : Müşrif

Divan-ı Mezalim : Hükümdarın başkanlık ettiği yüksek mahkemedir.

• Bu divanda ağır siyasi suçların davaları görülürdü.

Divan-ı Pervane : Toprak kaydından ve görevlilere dağıtımından sorumlu divandır.

Anadolu Selçuklu Devleti

• Süleyman Şah tarafından İznik’te kurulmuştur.
• 1.Haçlı seferi sonunda İznik kaybedildi ve başkent Konya’ya taşındı.
• Miryakefalon Savaşı (1176) ile Bizans ağır bir yenilgiye uğratılarak Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesinleşmiştir.
• Yassı Çemen Savaşı (1230) ile Harzemşahların mağlup edilmesi Moğol devleti ile sınır komşusu olmasına neden oldu.
• Baba İshak ayaklanması ile sarsılan Anadolu Selçuklulara Moğollar son verdi.
• Mevlana, Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli, Hoca Denhani ve Nasrettin Hoca bu dönemde yaşamıştır.

Anadolu Selçuklu Devleti Ticareti Geliştirmek İçin;

• Çok sayıda kervansaray inşa etmişlerdir.
• Gümrük vergisini düşürmüşlerdir.
• Ticarette sigorta sistemini başlatmışlardır.
• Ahi teşkilatını geliştirmişlerdir.
• Antalya, Sinop, Alanya ve Kırım’ın Suğdak limanına tersaneler kurmuşlardır. 

Not : Anadolu Selçuklunun Suğdak limanını alması deniz aşırı sefer yaptığının kanıtıdır.

Anadolu Selçuklu Devletinde Bazı Görevliler

• Şıhne : Eyalet ve vilayetlerin başında bulunan askeri ve idari yönetici.
• Amil : Vilayetlerin vergisini toplamakla yükümlü kişi.
• Muhtesip : Vilayetlerdeki ticari hayatı düzenleyen ve belediye çalışmalarının yürütülmesinden sorumlu kişi.
• Amid : Vilayetlerdeki yönetimden sorumlu sivil görevli.
• Hacip : Türk İslam devletlerinde hükümdar ile diğer devlet görevlileri arasında iletişim sağlayan kişi.

Anadolu Selçuklu Dönemine Ait Eserler

• Konya Alaeddin Cami
• Konya Karatay ve İnce Minareli Medrese
• Kayseri Hunad Hatun Medresesi
• Kayseri Gevher Nesibe Darüşşifası ( İlk Tıp okuludur)
• Beyşehir Kubadabad Sarayı
• Kırşehir Cacabey Rasathanesi
• Antalya Alayhan Kervansarayı
• Erzurum ve Sivas Çifte Minerali Medrese

Not :İznik hariç Marmara ve Trabzon bölgesinde Anadolu Selçuklulara ait eser yoktur.

Konu Testi ve Çıkmış Sorular İçin Tıklayınız!!!